Ατοπικό έκζεμα: τι είναι, γιατί εμφανίζεται και ποια είναι τα συμπτώματά του;

Το ατοπικό έκζεμα απαντάται στη βιβλιογραφία με διάφορα συνώνυμα, όπως ατοπική δερματίτιδα, prurigo Besnier, neurodermatitis atopica.

Η λέξη "ατοπία" προέρχεται από την ελληνική λέξη atopos = παράξενος, ασυνήθιστος.

Το 1982, ο Γάλλος δερματολόγος E. H. Besnier ήταν ο πρώτος που περιέγραψε τη σχέση μεταξύ ατοπικού εκζέματος, αλλεργικής ρινίτιδας και άσθματος. Δέκα χρόνια αργότερα, οι Coca και Cooke χρησιμοποίησαν τον όρο ατοπία για την τριάδα των συμπτωμάτων (έκζεμα, αλλεργική ρινίτιδα και άσθμα).

Το ατοπικό έκζεμα ορίζεται ως μια πολυπαραγοντική μη μολυσματική φλεγμονώδης νόσος. Η νόσος χαρακτηρίζεται από μια εναλλασσόμενη ασυμπτωματική φάση με επαναλαμβανόμενες εξάρσεις.

Το ατοπικό έκζεμα προσβάλλει περίπου το 15 έως 30 % των παιδιών και το 2 έως 10 % των ενηλίκων. Περίπου το 45 % των περιπτώσεων εμφανίζεται εντός των πρώτων έξι μηνών, το 60 % εντός του πρώτου έτους της ζωής και έως το 85 % των περιπτώσεων εντός των πέντε ετών της ζωής.

Στην παιδική ηλικία προσβάλλονται ιδιαίτερα τα αγόρια. Αργότερα στη ζωή, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από ατοπικό έκζεμα.

Ο επιπολασμός της νόσου αυξάνεται και αναμένεται να συνεχίσει να αυξάνεται κατά την ενηλικίωση και την τρίτη ηλικία. Το θετικό είναι ότι έως και το 70 % των ασθενών εμφανίζουν μείωση ή εξαφάνιση των συμπτωμάτων πριν από την ενηλικίωση.

Το ατοπικό έκζεμα επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής του ασθενούς. Ο ασθενής πρέπει να φροντίζει το δέρμα του καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας και να παρακολουθεί τακτικά ιατρικές εξετάσεις.

Ο ασθενής υποφέρει από διαταραγμένη εμφάνιση του δέρματος, έντονο κνησμό του δέρματος και συνακόλουθη προκατάληψη του περιβάλλοντος για την εμφάνισή του.

Περίπου το 60 % των παιδιών με ατοπία έχουν κακή ποιότητα ύπνου, δυσκολεύονται να κοιμηθούν, ξυπνούν συχνά ή ξυπνούν νωρίς. Τα αποτελέσματα επιστημονικών μελετών επισημαίνουν ότι η έλλειψη ποιοτικού ύπνου κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής επηρεάζει αρνητικά την περαιτέρω συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.

Τα παιδιά που πάσχουν από ατοπικό έκζεμα γίνονται συχνά στόχος χλευασμού. Ως αποτέλεσμα, είναι φοβισμένα, ντροπαλά, εξαρτώνται από τους γονείς τους και υποφέρουν από αισθήματα κατωτερότητας.

Το ατοπικό έκζεμα χαρακτηρίζεται ως πολυπαραγοντική νόσος. Πολλοί παράγοντες εμπλέκονται στην ανάπτυξη της νόσου:

1. Κληρονομικότητα

Η προδιάθεση για ατοπικές αντιδράσεις δεν είναι κληρονομική. Περίπου 60 έως 70% των ασθενών με ατοπικό έκζεμα έχουν θετικό οικογενειακό ιστορικό ατοπίας.

Η πιθανότητα εμφάνισης ατοπικού εκζέματος σε παιδιά στα οποία ο ένας γονέας έχει τη νόσο υπολογίζεται σε 25 έως 30%. Τα παιδιά στα οποία και οι δύο γονείς έχουν ατοπία έχουν πιθανότητα εμφάνισης της νόσου έως και 60%.

2. Παραβίαση του δερματικού φραγμού

Η διαταραχή της λειτουργίας του φραγμού του δέρματος θεωρείται ότι είναι ο πρωταρχικός παράγοντας που εμπλέκεται στην ανάπτυξη του ατοπικού εκζέματος.

Οι κύριες αιτίες διαταραχής του δερματικού φραγμού περιλαμβάνουν:

• γονιδιακές μεταλλάξεις - με αποτέλεσμα τη διαταραχή της διαδικασίας ωρίμανσης των κερατινοκυττάρων και της ακεραιότητας του δερματικού φραγμού
• τροποποιημένο προφίλ φάσματος κεραμιδίου - που οδηγεί σε μειωμένη λειτουργία ενδοκυττάριων λιπιδίων
• υψηλή συγκέντρωση δερματικών πρωτεασών σερίνης - πρόωρη απώλεια της συνοχής των κερατινοκυττάρων

Η διαταραχή του δερματικού φραγμού έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη ευαισθησία στον αποικισμό από βακτήρια Staphylococcus aureus. Τα βακτήρια αυτά συμβάλλουν στην έναρξη, την ένταση και τη διατήρηση των φλεγμονωδών διεργασιών.

3. Εξωτερικοί παράγοντες

Εκτός από την κληρονομική προδιάθεση, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι εξωτερικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Οι παράγοντες που επιδεινώνουν την πορεία της νόσου περιλαμβάνουν:

• Αλλεργιογόνα - σκόνη, ακάρεα σκόνης, γύρη, μούχλα, τρίχες κατοικίδιων ζώων.
• Τροφικά αλλεργιογόνα - πρωτεΐνη αυγού, αγελαδινό γάλα, αλεύρι σίτου, σόγια, φιστίκια
• Ερεθιστικά - απορρυπαντικά, σκληρά καθαριστικά, χρώματα, ακατάλληλα καλλυντικά σώματος, σκόνες πλύσης, καπνός τσιγάρου
• Θερμότητα και υγρασία - ζεστό νερό, ιδρώτας, ελάχιστα ευάερα ρούχα
• Μικροοργανισμοί - βακτήρια, ιοί, ζυμομύκητες.

4. Ψυχολογικοί παράγοντες

Οι ψυχολογικοί και νευρικοί παράγοντες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην αιτιοπαθογένεια της νόσου. Ένας από τους βασικούς εκλυτικούς παράγοντες του ατοπικού εκζέματος είναι η αρνητική ψυχική κατάσταση.

Το ατοπικό έκζεμα μπορεί να επηρεάσει άτομα που εκτίθενται σε στρεσογόνες καταστάσεις (στο σπίτι, στη δουλειά). Στα παιδιά, η νόσος μπορεί να εμφανιστεί λόγω της αρνητικής επιρροής των γονέων.

Οι ασθενείς που πάσχουν από ατοπικό έκζεμα είναι συνήθως ασθενικοί τύποι. Έχουν νοημοσύνη πάνω από το μέσο όρο, υποφέρουν από ανασφάλεια, απογοήτευση, επιθετικότητα ή καταπιεσμένα συναισθήματα φόβου.

Ενδιαφέρον...
Μια επιστημονική μελέτη εξέτασε τη συχνότητα εμφάνισης ατοπικού εκζέματος στα παιδιά κατά τη διάρκεια της ζωής τους και την εμφάνισή του μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι το διαζύγιο ή ο χωρισμός των γονέων αύξησε σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ατοπικού εκζέματος στα 2 χρόνια μετά το γεγονός. Η σοβαρή ασθένεια ή ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης ατοπικού εκζέματος. Η ανεργία των γονέων δεν είχε καμία επίδραση στη συχνότητα εμφάνισης εκζέματος στα παιδιά.

5. Βακτήρια

Οι ασθενείς με ατοπία είναι επιρρεπείς σε σταφυλοκοκκικές λοιμώξεις στο δέρμα. Μπορεί επίσης να έχουν αυξημένα σταφυλοκοκκικά αντισώματα στον ορό τους.

Τα συμπτώματα και η πορεία του ατοπικού εκζέματος ποικίλλουν. Διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Μπορεί να διαφέρουν ακόμη και στο ίδιο άτομο.

Τα τυπικά συμπτώματα της νόσου περιλαμβάνουν:

• πρήξιμο
• ερυθρότητα
• διαβροχή
• υδαρείς φουσκάλες

Το κύριο σύμπτωμα του ατοπικού εκζέματος είναι ο έντονος κνησμός, ο οποίος αρχίζει σε περιόδους κρίσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να είναι μόνιμος. Ο κνησμός είναι ιδιαίτερα χειρότερος στη ζέστη, όταν είστε νευρικοί και το βράδυ.

Οι δερματικές αλλοιώσεις (εξανθήματα) τείνουν να είναι ξυστές. Αφού επέλθει η αιμορραγία, ο ασθενής αισθάνεται την επιθυμητή ανακούφιση.

Το άρρωστο δέρμα σταδιακά πυκνώνει (λειχήνωση) και γίνεται πιο ευάλωτο στα αλλεργιογόνα και στους προκλητικούς παράγοντες από το εξωτερικό περιβάλλον.

Συμπτώματα ατοπικού εκζέματος ανά ηλικία:

1. Ατοπικό έκζεμα στη βρεφική ηλικία

Η νόσος αρχίζει συνήθως γύρω στον 3ο μήνα της ζωής. Τα αγόρια προσβάλλονται συχνότερα. Σχηματίζονται οριοθετημένες κοκκινωπές περιοχές στα πλαϊνά του προσώπου και στο τριχωτό της κεφαλής, οι οποίες προκαλούν έντονη φαγούρα. Το ξύσιμο οδηγεί στο σχηματισμό φλεγμονώδους διόγκωσης του δέρματος.

Εκδηλώσεις της νόσου μπορεί να σχηματιστούν σε ολόκληρο το τριχωτό της κεφαλής, το πρόσωπο, τον κορμό και τα εξωτερικά μέρη των άκρων. Όταν το παιδί μπουσουλάει, εκδηλώσεις σχηματίζονται και στα γόνατα.

Η τυπική εκδήλωση του ατοπικού εκζέματος είναι ο αφόρητος κνησμός.

Τα παιδιά είναι δακρυσμένα, καθώς δεν μπορούν να κοιμηθούν τη νύχτα. Υπάρχει μεγάλη τάση για βακτηριακές δευτερογενείς λοιμώξεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα παιδιά μπορεί να υποφέρουν από φλεγμονή των λεμφαδένων.

Σε αυτή τη μορφή, τα συμπτώματα μπορεί να διαρκέσουν αρκετούς μήνες. Περίπου το 50 % των ασθενών θα έχουν θεραπευτεί μέχρι το τέλος του δεύτερου έτους της ζωής τους.

2. Ατοπικό έκζεμα στην παιδική ηλικία

Στην παιδική ηλικία εμφανίζεται αυτοάσθμα (ξηροδερμία). Τυπικά σημεία στα οποία σχηματίζονται συμπτώματα είναι οι μεγάλες περιοχές των αρθρώσεων (αγκώνες, καρποί, γόνατα), το πίσω μέρος του κεφαλιού, οι πλευρές του προσώπου, οι βλεφαρίδες, τα ραχιαία μέρη των χεριών και των ποδιών.

3. Ατοπικό έκζεμα σε εφήβους και ενήλικες

Οι δερματικές αλλαγές είναι συμμετρικές.

Οι περιοχές προτίμησης περιλαμβάνουν το πρόσωπο (μέτωπο, βλεφαρίδες, περιπρωκτική περιοχή), το λαιμό, το άνω μέρος του θώρακα, το βραχιόνιο πλέγμα, τους καμπτήρες των μεγάλων αρθρώσεων και τη ράχη των χεριών.

Σε σοβαρές περιπτώσεις ατοπικού εκζέματος, το δέρμα είναι ερυθρό και φλεγμονώδες. Το δέρμα μπορεί να ξεφλουδίσει. Ο ασθενής αισθάνεται έντονο κνησμό.

Εάν το τριχωτό της κεφαλής έχει προσβληθεί σοβαρά, μπορεί να εμφανιστεί τριχόπτωση. Τα μαλλιά είναι ξηρά και χωρίς λάμψη. Στους άνδρες, αναπτύσσονται περισσότερο στο μέτωπο. Και στα δύο φύλα, παρατηρείται αραίωση των μαλλιών στις πλευρές του μετώπου.

Βλέπε επίσης.

Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα του ατοπικού εκζέματος στην ενήλικη ζωή είναι ο έντονος κνησμός. Έχει χαρακτήρα επίθεσης. Οι κρίσεις κνησμού που εμφανίζονται τη νύχτα προκαλούν κόπωση και μειωμένη απόδοση στους ασθενείς.

Ποιες επιπλοκές μπορεί να προκύψουν σε ασθενείς με ατοπικό έκζεμα;

• Βακτηριακές λοιμώξεις

Ο πιο κοινός αιτιολογικός παράγοντας βακτηριακής λοίμωξης είναι ο Staphylococcus aureus. Τα συμπτώματα των σταφυλοκοκκικών λοιμώξεων περιλαμβάνουν ερυθρότητα και κρούστα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συνταγογραφούμενη θεραπεία παύει να λειτουργεί. Τα συμπτώματα του ατοπικού εκζέματος αρχίζουν να επιδεινώνονται.

• Ιογενείς λοιμώξεις

Οι ιογενείς λοιμώξεις προκαλούνται κυρίως από τον απλό έρπητα. Όταν εμφανίζεται ερπητικό έκζεμα, ο ασθενής αισθάνεται πόνο. Οι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του ερπητικού εκζέματος περιλαμβάνουν στρογγυλά κυστίδια με γαλακτώδες περιεχόμενο.

• Ερύθημα

Μερικές φορές αναφέρεται και ως απολεπιστική δερματίτιδα. Αποτελούν σοβαρή επιπλοκή του ατοπικού εκζέματος. Η φλεγμονή του δέρματος εκδηλώνεται με ερυθρότητα και απολέπιση του δέρματος. Τα γενικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ταχυκαρδία, απώλεια υγρών και πρωτεϊνών και διαταραχή της θερμορύθμισης.

Κατά τη διάγνωση, ο γιατρός βασίζεται στις τυπικές κλινικές εκδηλώσεις της νόσου.

Εκτός από τα τυπικά σημεία της νόσου, θα πρέπει να εξετάζονται και τα ατοπικά συμπτώματα:

• οικογενειακό και προσωπικό ιστορικό
• τάση για φαγούρα - ιδίως μετά το ντους και το μπάνιο
• αυξανόμενος ερεθισμός του δέρματος - ευαισθησία στο μαλλί, στα σαπούνια
• λειτουργικές διαταραχές του δέρματος - για παράδειγμα, μειωμένη παραγωγή ιδρώτα
• τάση για σχηματισμό λέπια
• ευαισθησία στα τρόφιμα
• αυξημένη αντιδραστικότητα στις ενδοδερμικές δερματικές δοκιμασίες

Στην παιδική ηλικία, τα συμπτώματα του ατοπικού εκζέματος είναι διάσπαρτα στο δέρμα. Στην ενήλικη ζωή, εντοπίζονται. Η πρόβλεψη της πορείας της νόσου είναι δύσκολη. Η πορεία του ατοπικού εκζέματος είναι χρόνια.

Το ατοπικό έκζεμα χαρακτηρίζεται από μια εναλλαγή μεταξύ μιας περιόδου χωρίς συμπτώματα και μιας φάσης έξαρσης. Σε πολλές περιπτώσεις, η βελτίωση εμφανίζεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η σοβαρότητα της νόσου εξαρτάται από την έκταση και την ένταση των συμπτωμάτων, την ανταπόκριση στη θεραπεία, τις επιπλοκές και τις επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής.

Άλλα νοσήματα (αλλεργική ρινίτιδα ή βρογχικό άσθμα) εμφανίζονται ταυτόχρονα με το ατοπικό έκζεμα. Οι ασθενείς διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης σοβαρών συστηματικών αλλεργικών νοσημάτων.

Η αυτοανοσία μπορεί να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της ανάπτυξης του ατοπικού εκζέματος. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ατοπική διαδικασία.

Η ατοπική διεργασία αποτελείται από:

1. Την ενδογενή φάση - ένα παιδί με έκζεμα χωρίς ευαισθητοποίηση
2. Την εξωγενή φάση - ευαισθητοποίηση σε τροφικά και περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα
3. Αυτοάνοση φάση - ενήλικας που ευαισθητοποιείται στις δικές του πρωτεΐνες

Πώς να φροντίσετε το δέρμα των μικρών παιδιών;

Το μπάνιο των μικρών παιδιών (βρέφη) θα πρέπει να διαρκεί μόνο λίγα λεπτά. Θα πρέπει να πλένονται 2 έως 3 φορές την εβδομάδα με χλιαρό νερό. Τα μεγαλύτερα παιδιά θα πρέπει να πλένονται καθημερινά. Το καθημερινό μπάνιο απομακρύνει τα αλλεργιογόνα, τα νεκρά κύτταρα του δέρματος και άλλες ουσίες που έχουν συσσωρευτεί στο δέρμα κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Όταν κάνουμε μπάνιο, θα πρέπει να αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε συνηθισμένα σαπούνια. Καλό είναι να χρησιμοποιούμε πρόσθετα μπάνιου ή ειδικά σαπούνια που είναι σχεδιασμένα για ατοπικούς. Μετά το μπάνιο ενός παιδιού, δεν πρέπει να σκουπίζουμε το δέρμα του στεγνό.

Για τους μικρούς ασθενείς ισχύει ο κανόνας των 3 λεπτών. Αυτό σημαίνει ότι το δέρμα του παιδιού πρέπει να τρίβεται με μαλακτικό μέσα σε τρία λεπτά από το μπάνιο. Όταν ακολουθείται αυτός ο κανόνας, το δέρμα παραμένει ενυδατωμένο.

Οι υγρές συσκευασίες είναι ένα πολύ αποτελεσματικό βοήθημα για την ανακούφιση από τον κνησμό. Οι υγρές συσκευασίες εμποδίζουν την απώλεια νερού, φέρνουν ανακούφιση από τον κνησμό και αυξάνουν την απορρόφηση των τοπικών κορτικοστεροειδών. Αφού λουστεί το παιδί, στεγνώσει και εφαρμόσει μαλακτικό, τυλίξτε τις περιοχές που έχουν υποστεί θεραπεία με υγρή συσκευασία και καλύψτε με ένα στεγνό στρώμα. Για την υγρή συσκευασία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εμποτισμένη γάζα.

Εάν οι εναποθέσεις του ατοπικού εκζέματος βρίσκονται στα χέρια ή στα πόδια, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εμποτισμένα γάντια ή κάλτσες (βαμβακερές) ως υγρό στρώμα. Και ως στεγνό στρώμα χρησιμοποιούμε μεμβράνη τροφίμων ή γάντια βινυλίου.

Μπορούμε να κρατήσουμε τα υγρά περιτυλίγματα για αρκετές ώρες. Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά πρέπει να προσέχουμε να μην τα αφήσουμε να στεγνώσουν.

Ποιους κανόνες πρέπει να ακολουθούμε στη διατροφή μας;

Οι τροφές που καταναλώνουμε παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των αλλεργικών ασθενειών.

Στα νεογέννητα με θετικό οικογενειακό ιστορικό ατοπίας συνιστάται αποκλειστικός θηλασμός μέχρι τον 4ο με 6ο μήνα. Σε περίπτωση υπογαλακτισμού, συνιστάται να δίνουμε στα νεογέννητα υποαλλεργικά γαλακτοκομικά σκευάσματα.

Θα πρέπει να αρχίσουμε να εισάγουμε μη γαλακτοκομικά παρασκευάσματα το νωρίτερο στον 5ο μήνα της ζωής. Στα πρώτα βήματα θα πρέπει να δίνουμε παρασκευάσματα με ένα μόνο συστατικό. Θα πρέπει να κρατάμε ένα διάστημα 3 έως 6 ημερών μεταξύ των νέων τροφών. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να εντοπίσουμε τις επικίνδυνες τροφές και να τις αποκλείσουμε από τη διατροφή του παιδιού.

Το αγελαδινό γάλα θα πρέπει να εισαχθεί στη διατροφή του παιδιού μετά την ηλικία των 9 έως 12 μηνών. Τα αυγά μετά την ηλικία του 1 έτους και οι ξηροί καρποί και τα ψάρια μετά την ηλικία των 3 ετών.

Γενικά, οι ασθενείς με ατοπικό έκζεμα πρέπει να αποφεύγουν τα εσπεριδοειδή και τα γλυκά.

Επιπλέον, θα πρέπει να αποκλείουν από τη διατροφή τους:

• την πρωτεΐνη του αυγού
• το αγελαδινό γάλα
• το αλεύρι σίτου
• σόγια
• φιστίκια

Τι περιβάλλον πρέπει να παρέχουμε σε έναν ασθενή με ατοπική δερματίτιδα;

Στο διαμέρισμα στο οποίο έχουμε ένα παιδί με ατοπικό έκζεμα, δεν πρέπει να είναι πολύ ζεστό. Δεν είναι σκόπιμο να τοποθετούμε χαλιά στα δωμάτια. Δεν πρέπει να διακοσμούμε το δωμάτιο με βαριές κουρτίνες και παραπετάσματα.

Δεν πρέπει να τοποθετούνται στο δωμάτιο ταπετσαρισμένα έπιπλα. Τα στρώματα πρέπει να καλύπτονται με προστατευτικά στρώματος τα οποία πρέπει να πλένονται δύο φορές το μήνα.

Τι ρούχα πρέπει να φοράμε;

Το παιδί πρέπει να ντύνεται με μαλακά, ανοιχτόχρωμα, βαμβακερά ρούχα. Τα ρούχα δεν πρέπει να είναι στενά. Το μαλλί δεν είναι κατάλληλο υλικό. Τα καινούργια ρούχα πρέπει να πλένονται.

Το παιδί δεν πρέπει να ιδρώνει πολύ μέσα στα ρούχα. Η εφίδρωση οδηγεί στα πρώτα σημάδια του ατοπικού εκζέματος.