Οίδημα - πρήξιμο του εγκεφάλου: ποιες είναι οι αιτίες και τα συμπτώματά του; + Διαγνωστικά

Το εγκεφαλικό οίδημα διακρίνεται σε αγγειογενές, κυτταρικό, οσμωτικό και διάμεσο με βάση τα αίτια εμφάνισής του.

Μπορεί να προκύψει από ποικίλες αιτίες, όπως τραύμα κεφαλής, αγγειακή ισχαιμία, ενδοκρανιακές βλάβες ή αποφρακτικό υδροκέφαλο που οδηγεί σε διάμεσο (interstitial) οίδημα.

Οι συνέπειες του εγκεφαλικού οιδήματος μπορεί να είναι καταστροφικές. Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να αποβεί ακόμη και θανατηφόρο.

Το οίδημα είναι η τεχνική ονομασία για το πρήξιμο.

Το οίδημα είναι η φυσική αντίδραση του οργανισμού σε κάποιου είδους τραυματισμό. Εμφανίζεται, για παράδειγμα, με τραύμα, εγκαύματα, σοκ, φλεγμονή και λοίμωξη ή αλλεργική αντίδραση.

Είναι η συσσώρευση ελεύθερου υγρού και η έκχυση του στο σημείο του τραυματισμού. Η τραυματισμένη περιοχή διογκώνεται, αυξάνει σε όγκο και διαστέλλεται.

Τα περισσότερα όργανα του σώματος συγκρατούνται χαλαρά στις κοιλότητες του σώματος. Περιβάλλονται από μαλακούς ιστούς, μυς και δέρμα που είναι ελαστικά. Αυτό δίνει στα όργανα αυτά την ικανότητα να διαστέλλονται ελεύθερα.

Ο εγκέφαλος περιβάλλεται αρκετά σφιχτά σε ολόκληρη την επιφάνειά του από το κρανίο ή το σκληρό οστό.

Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο εγκέφαλος έχει περιορισμένη ικανότητα να αυξάνει τον όγκο του. Όταν εμφανίζεται οίδημα, η πίεση στο εσωτερικό του κρανίου αρχίζει να αυξάνεται γρήγορα και σημαντικά κέντρα του εγκεφάλου συμπιέζονται.

Το εγκεφαλικό οίδημα μπορεί να επηρεάσει όλες τις ηλικίες, τα φύλα και τις εθνικές ομάδες. Η πραγματική συχνότητα του εγκεφαλικού οιδήματος μπορεί να υποτιμάται λόγω των συχνά μη ειδικών συμπτωμάτων του.

Μπορεί να προκύψει από ποικίλες αιτίες, όπως τραύμα στο κεφάλι, αγγειακή ισχαιμία με ανεπαρκή αιμάτωση, ενδοκρανιακές βλάβες ή αποφρακτικό υδροκέφαλο που οδηγεί στο λεγόμενο διάμεσο οίδημα.

Οι συνέπειες του εγκεφαλικού οιδήματος μπορεί να είναι καταστροφικές, ακόμη και θανατηφόρες εάν δεν αντιμετωπιστούν.

Η εξήγηση του μηχανισμού της εγκεφαλικής βλάβης στο εγκεφαλικό οίδημα βασίζεται στο λεγόμενο δόγμα Monroe-Kellie.

Το δόγμα Monroe-Kellie αναφέρει ότι η κρανιακή κοιλότητα είναι αναλλοίωτη σε όγκο και περιέχει ασυμπίεστα συστατικά: ένα στερεό συστατικό που αποτελείται από την εγκεφαλική ύλη (περίπου 1400 ml) και ένα υγρό συστατικό που αποτελείται από αίμα (περίπου 150 ml) και εγκεφαλονωτιαίο υγρό (περίπου 150 ml).

Λόγω αυτού του στερεού και σταθερού όγκου, η αύξηση του όγκου ενός από αυτά τα συστατικά πρέπει αυτομάτως να οδηγήσει σε απώλεια και συμπίεση του άλλου συστατικού στην ίδια ποσότητα.

Στο εγκεφαλικό οίδημα, ο εγκέφαλος "πρήζεται". Ο σχετικός όγκος του αυξάνεται.

Αυτός ο αυξημένος όγκος του εγκεφάλου μειώνει τη ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο. Η αυξημένη πίεση μπορεί επίσης να προκαλέσει περαιτέρω δομική βλάβη τόσο στα οιδηματώδη όσο και στα μη οιδηματώδη τμήματα του εγκεφάλου.

Το εγκεφαλικό οίδημα μπορεί να προκύψει από διάφορες διαταραχές.

Οι κύριοι τύποι βλάβης χωρίζονται με βάση την αιτία σε:

• αγγειογενές
• κυτταρικό
• οσμωτικό
• διάμεσο

Με αυτούς τους μηχανισμούς, το οίδημα του εγκεφάλου εμφανίζεται σε ασθένειες όπως ο όγκος του εγκεφάλου, το τραύμα, η υποξία, δηλαδή η μη οξυγόνωση του εγκεφάλου, η λοίμωξη, οι μεταβολικές διαταραχές ή η οξεία υπέρταση.

Στα νευρολογικά αίτια μπορεί να περιλαμβάνονται η ηπατίτιδα (φλεγμονή του ήπατος), το σύνδρομο Reye, η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα, η δηλητηρίαση από μόλυβδο και το οίδημα του εγκεφάλου σε μεγάλο υψόμετρο. Μια σπάνια αιτία εγκεφαλικού οιδήματος είναι το λεγόμενο ψευδοοίδημα του εγκεφάλου (pseudotumour cerebri).

1. Αγγειογενές εγκεφαλικό οίδημα

Πρόκειται για την πιο συχνή μορφή οιδήματος. Προκύπτει από διαταραχή του αιματοεγκεφαλικού φραγμού.

Μέσω του διαρρηγμένου αιματοεγκεφαλικού φραγμού, τα ιόντα και οι πρωτεΐνες ρέουν πιο ελεύθερα και περνούν στο χώρο έξω από τα αιμοφόρα αγγεία. Αυτό προκαλεί την προσαγωγή υγρού στον εγκεφαλικό ιστό.

Για παράδειγμα, στους όγκους του εγκεφάλου παράγονται χημικές ουσίες όπως ο αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας (VEGF), το γλουταμικό και τα λευκοτριένια. Αυτές οι χημικές ουσίες αυξάνουν τη διαπερατότητα του υγρού μέσω των αρτηριακών αγγείων γύρω από τους όγκους.

Αυτό οδηγεί σε διήθηση υγρού στον εγκεφαλικό ιστό, ιδίως στη λευκή ουσία. Αυτό το λεγόμενο περιτοναϊκό οίδημα οδηγεί στην τυπική κλινική εικόνα σε ασθενείς με όγκους του εγκεφάλου.

Στο 65 % των ασθενών παρατηρούνται διαταραχές της σκέψης, της ομιλίας και της συνείδησης.

2. Κυτταρικό ή κυτταροτοξικό οίδημα

Εμφανίζεται μέσα σε λίγα λεπτά μετά την εγκεφαλική βλάβη.

Προσβάλλει τα κύτταρα του εγκεφάλου. ιακρίνονται τρεις τύποι:

• Γλοιακά κύτταρα - Μια άλλη ονομασία για τη νευρογλοία, πρόκειται για τα υποστηρικτικά νευρικά κύτταρα. Έχει κυρίως υποστηρικτική, προστατευτική, θρεπτική και αναγεννητική λειτουργία για τα ίδια τα νευρικά κύτταρα.
• Νευρώνες - Νευρικά κύτταρα
• Ενδοθηλιακά κύτταρα - Το ενδοθήλιο είναι ένα λεπτό στρώμα κυττάρων που αποτελούν την εσωτερική επένδυση των αιμοφόρων αγγείων.

Το κυτταροτοξικό οίδημα προκύπτει από την αποτυχία της μεταφοράς ιόντων διαμέσου των κυτταρικών μεμβρανών. Το νάτριο εισέρχεται ελεύθερα στο κύτταρο. Ο μηχανισμός αποκλεισμού του σε περίσσεια είναι μη λειτουργικός.

Στη συνέχεια, άλλα ανιόντα αρχίζουν να εισρέουν στο κύτταρο, προσπαθώντας να επαναφέρουν το κύτταρο σε ουδέτερη κατάσταση. Αυτό οδηγεί σε ενδοκυτταρικό οίδημα, δηλαδή σε "πρήξιμο" του ίδιου του κυττάρου.

Αυτή η μορφή οιδήματος προκαλείται, για παράδειγμα, από τραυματική εγκεφαλική βλάβη ή αιφνίδιο εγκεφαλικό επεισόδιο.

3. Διάμεσο εγκεφαλικό οίδημα

Το διάμεσο εγκεφαλικό οίδημα προκαλείται από τη μετατόπιση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (liquor) από το χώρο των εγκεφαλικών κοιλιών, στο χώρο του εγκεφαλικού ιστού.

Η αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση ωθεί το υγρό μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων. Το υγρό συσσωρεύεται έτσι στον εξωκυττάριο χώρο, δηλαδή γύρω από τα κύτταρα, κυρίως στη λευκή ουσία του εγκεφάλου.

Οι ασθενείς με υδροκέφαλο ή μηνιγγίτιδα πάσχουν από αυτού του είδους το πρήξιμο.

4. Οσμωτικό οίδημα

Γενικά προκύπτει σε διαταραχές που επηρεάζουν την ωσμωτικότητα, όπως η υπονατριαιμία, η διαβητική κετοξέωση ή άλλες παρόμοιες μεταβολικές ασθένειες.

Τα εγκεφαλικά κύτταρα σε αυτές τις περιπτώσεις αποσύρουν νερό από το πλάσμα, οδηγώντας σε εκτεταμένο οίδημα.

Η ιστοπαθολογία του εγκεφαλικού οιδήματος μπορεί να παρουσιάζει τόσο υποκείμενη παθολογία (όγκος, λοίμωξη, ανοξικές μεταβολές) όσο και διάχυτο οίδημα είτε κυτταρικών σωμάτων σε κυτταροτοξικό οίδημα είτε διάμεσων χώρων.

Το εγκεφαλικό οίδημα μπορεί να είναι ασυμπτωματικό και ορατό μόνο στις απεικονιστικές εξετάσεις, αλλά μπορεί επίσης να προκαλέσει απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές.

Ένα λεπτομερές ιστορικό παρέχει πολύτιμες πληροφορίες που θα υποδείξουν την πιθανή αιτία του οιδήματος.

Οι ασθενείς μπορεί να έχουν ιστορικό, για παράδειγμα, τραύματος στο κεφάλι, εγκεφαλικού επεισοδίου, καρκίνου, μεταβολικής νόσου ή άλλων παραγόντων.

Η κλινική εικόνα του εγκεφαλικού οιδήματος ποικίλλει από ασυμπτωματική έως σοβαρή έκπτωση των ζωτικών σημείων, κώμα και θάνατο. Τα συμπτώματα εμφανίζονται στους περισσότερους ασθενείς όταν η ενδοκρανιακή πίεση (ICP) αυξηθεί πάνω από 20 cm H2O.

Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν ευρέως ανάλογα με την εντόπιση και την έκταση του εγκεφαλικού οιδήματος.

Το εντοπισμένο εγκεφαλικό οίδημα μπορεί να προκαλέσει:

• αδυναμία
• διαταραχές της όρασης
• επιληπτικές κρίσεις
• αισθητηριακές αλλαγές
• διπλωπία - διπλή όραση
• άλλες νευρολογικές διαταραχές

Τα ακόλουθα συμπτώματα μπορεί να υπάρχουν στο διάχυτο εγκεφαλικό οίδημα:

• Πονοκέφαλος
• ναυτία
• εμετός
• υπνηλία
• μεταβολή της διανοητικής κατάστασης
• σύγχυση
• κώμα
• σπασμοί ή άλλες εκδηλώσεις

Η έγκαιρη διάγνωση του εγκεφαλικού οιδήματος είναι εξαιρετικά σημαντική. Μπορεί να αποτρέψει την κήλη του εγκεφάλου, τα μόνιμα επακόλουθα ή το θάνατο.

Μια λεπτομερής νευρολογική εξέταση θα παράσχει πολύτιμες πληροφορίες. Συνήθως παρατηρείται αλλαγή της ψυχικής κατάστασης, για παράδειγμα βραδύτητα, υπνηλία ή, αντίθετα, διέγερση και ανεξέλεγκτη συμπεριφορά.

Σημαντικό χαρακτηριστικό είναι η ανάπτυξη σταθερών και διεσταλμένων κόρων.

Οι ασθενείς πρέπει να υποβάλλονται σε αξονική τομογραφία (CT) του εγκεφάλου. Η αξονική τομογραφία μπορεί να δείξει οίδημα, το οποίο είναι ορατό ως περιοχή χαμηλής πυκνότητας και απώλεια της διαφοροποίησης μεταξύ φαιάς και λευκής ουσίας.

Επιπλέον, μπορεί επίσης να υπάρχει στένωση και επιπέδωση των εγκεφαλικών κοιλιών, εξομάλυνση των εγκεφαλικών κυψελών και εξαφάνιση των διαστημάτων μεταξύ τους. Ένα τέτοιο εύρημα είναι ενδεικτικό αύξησης της ενδοκρανιακής πίεσης.

Η αιτία του οιδήματος μπορεί να αποκαλυφθεί κατά την πρώτη αξονική τομογραφία, ιδίως σε περιπτώσεις όπως ο όγκος του εγκεφάλου, η εγκεφαλική ισχαιμία ή ο υδροκέφαλος.

Η αξονική τομογραφία χρησιμοποιείται επίσης ως εξέταση παρακολούθησης για την παρακολούθηση της εξέλιξης ή τη διόρθωση της θεραπείας του οιδήματος.

Η απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI) είναι επίσης ευεργετική. Στην ειδική στάθμιση Τ2 διακρίνονται φωτεινές μεγάλες εστίες που δείχνουν υγρό.

Η αυξημένη ενδοεγκεφαλική πίεση παρακολουθείται με ειδικό μόνιτορ. Ένας καθετήρας εισάγεται στον εγκέφαλο ή στην κοιλία μέσω της λεγόμενης κοιλιοστομίας.

Η πορεία και η εξέλιξη του εγκεφαλικού οιδήματος εξαρτάται από την αιτία που το προκάλεσε.

Εάν η αιτία του οιδήματος είναι οξεία, όπως η εγκεφαλική ισχαιμία ή η λοίμωξη, η εξέλιξη θα είναι ταχεία και δραματική.

Σε χρόνιες (π.χ. μεταβολικές) παθήσεις, το οίδημα αναπτύσσεται πιο αργά. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων είναι υφέρπουσα και αρχικά μη αντιληπτή.

Το οίδημα μπορεί να εκδηλωθεί, για παράδειγμα, με επιβράδυνση του ψυχοκινητικού ρυθμού, γενική ανεπάρκεια, λήθη, δυσκολία στη βάδιση κ.λπ.

Το οίδημα στους όγκους του εγκεφάλου εξαρτάται από την κακοήθεια του όγκου. Εάν πρόκειται για έναν ιδιαίτερα κακοήθη και επιθετικό όγκο, το οίδημα θα αναπτυχθεί ταχύτερα. Τα πρώτα συμπτώματα μπορεί επομένως να είναι απώλεια συνείδησης ή επιληπτική κρίση.

Η πρόγνωση του εγκεφαλικού οιδήματος είναι εξαιρετικά μεταβλητή. Εξαρτάται από τον βαθμό συμμετοχής του εγκεφάλου, τη σοβαρότητα και την αιτία του οιδήματος.

Εάν ο ασθενής πέσει σε κώμα μετά τη διάγνωση του οιδήματος, η πρόγνωση μπορεί να είναι κακή.

Εάν η θεραπεία δεν ξεκινήσει εγκαίρως, ο ασθενής μπορεί να πεθάνει ή να υποστεί μόνιμες συνέπειες μη αναστρέψιμης εγκεφαλικής βλάβης.

Το εγκεφαλικό οίδημα ως συνέπεια αναστρέψιμων και θεραπεύσιμων διαγνώσεων, όπως η διαβητική κετοξέωση ή η μη θεραπευμένη υπέρταση ή η ήπια κρανιοεγκεφαλική κάκωση, έχει σχετικά καλή πρόγνωση και ο ασθενής μπορεί να αναρρώσει πλήρως.