Τι είναι τα κορτικοστεροειδή; Πότε χρησιμοποιούνται και ποιες είναι οι παρενέργειές τους;

Τα κορτικοστεροειδή, τα στεροειδή, τα κορτικοστεροειδή ή ευρέως "ορμόνες" είναι από τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους ανοσοτροποποιητικούς παράγοντες.

Η εισαγωγή των κορτικοστεροειδών στην κλινική πρακτική αποτέλεσε σημαντική πρόοδο στην ιατρική και βελτίωσε την ποιότητα ζωής και την πρόγνωση πολλών ασθενών.

Μετά την ανακάλυψη της κορτιζόλης το 1948, γίνεται λόγος ακόμη και για μια εποχή πριν και μετά την κορτιζόλη.

Για τη μοναδική αυτή επιστημονική ανακάλυψη, το βραβείο Νόμπελ απονεμήθηκε στους T. Reichstein (για την ανακάλυψη της κορτιζόνης), P. S. Hench και E. C. Kendall (για την εισαγωγή των γλυκοκορτικοειδών στην πράξη).

Η κορτικοθεραπεία χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Η θεραπεία με κορτικοστεροειδή φέρνει ανακούφιση στους ασθενείς σε πολλές ασθένειες.

Οι ανοσοτροποποιητικοί παράγοντες, που ονομάζονται ανοσοτροποποιητές, τροποποιούν την ανοσολογική απόκριση του οργανισμού.

Τα κορτικοστεροειδή έχουν ευρύ φάσμα χρήσεων στην ιατρική.

Συχνά χρησιμοποιούνται κυρίως για την αντιφλεγμονώδη και ανοσοκατασταλτική τους δράση.

Ο κατάλογος όλων των ενδείξεων στις οποίες τα κορτικοστεροειδή μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη θεραπεία είναι πολύ εκτεταμένος. Μπορούν να δράσουν σε διάφορες παθήσεις όλων σχεδόν των οργάνων του οργανισμού.

Συχνά η χορήγηση κορτικοστεροειδών είναι σωτήρια για τη ζωή (π.χ. αλλεργικές αντιδράσεις).

Οι πιο συνηθισμένοι ιατρικοί κλάδοι που χρησιμοποιούν κορτικοστεροειδή στη θεραπεία περιλαμβάνουν τη γαστρεντερολογία, τη ρευματολογία, την ενδοκρινολογία, τη δερματοβενερολογία, την ανοσοαλλεργία, την πνευμονολογία κ.λπ.

Όταν ένας ασθενής λαμβάνει θεραπεία με κορτικοστεροειδή, έχει πολλά οφέλη, βελτιώνοντας τα συμπτώματα της νόσου και ανακουφίζοντας.

Τα κορτικοστεροειδή έχουν τις παγίδες τους όταν χρησιμοποιούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορούν επίσης να έχουν παρενέργειες.

Συχνά δεν υπάρχει άλλη επιλογή στη θεραπεία της υποκείμενης νόσου τους και οι ασθενείς παραπέμπονται σε μακροχρόνια χρήση κορτικοστεροειδών.

Η επίδραση των κορτικοστεροειδών ασκείται στον οργανισμό με διάφορους μηχανισμούς.

Αποτελούν μια εμπειρική, μη επιλεκτική θεραπεία. Δρουν στο ανοσοποιητικό σύστημα καθώς και σε άλλα όργανα.

Κατά τη μακροχρόνια χρήση, πρέπει να αναζητηθεί μια ορισμένη ισορροπία μεταξύ της αποτελεσματικής θεραπείας και της ελαχιστοποίησης των παρενεργειών, πράγμα που αποτελεί μεγάλη πρόκληση.

Ποιες είναι οι σημαντικές επιδράσεις τους;

Οι κυριότερες ευεργετικές επιδράσεις των κορτικοστεροειδών:

• Αντιφλεγμονώδη
• αντιαλλεργικά
• αντιπολλαπλασιαστικά (εμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων)
• μείωση της διαπερατότητας (διαπερατότητα) και σταθεροποίηση των μεμβρανών
• αναλγητικό (δευτερογενές)

Η παραγωγή γλυκοκορτικοειδών ρυθμίζεται από τον εγκέφαλο (άξονας υποθάλαμος-υπόφυση-υπόφυση) και τα επινεφρίδια. Μαζί σχηματίζουν τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-επινεφρίδια.

Τα υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης στον άνθρωπο εμφανίζονται το πρωί και τα χαμηλότερα το βράδυ. Το επίπεδό της στο αίμα ενός ατόμου υπόκειται επομένως σε έναν ημερήσιο ρυθμό. Το επίπεδό της επηρεάζεται από το στρες, τα συναισθήματα, τον πόνο, την ασθένεια, το τραύμα κ.λπ.

Στην κοινή πρακτική, χρησιμοποιούμε συνθετικά παρασκευασμένα κορτικοστεροειδή που καταστέλλουν την ανοσία τόσο σε κυτταρικό όσο και σε χυμικό επίπεδο (αντισώματα).

Ανάλογα με τη διάρκεια δράσης διακρίνονται τα γλυκοκορτικοειδή:

• μικρός βιολογικός χρόνος ημιζωής (έως 12 ώρες)
• μέσου-μακρού βιολογικού χρόνου ημίσειας ζωής (12-36 ώρες)
• μακρύς βιολογικός χρόνος ημιζωής (πάνω από 36 ώρες)

Ανάλογα με τη διάρκεια της θεραπείας διακρίνουμε:

• βραχυπρόθεσμη χορήγηση (έως 10 ημέρες)
• μεσοπρόθεσμη χορήγηση (10-30 ημέρες)
• μακροχρόνια χορήγηση (πάνω από 30 ημέρες)

Δοσολογία κορτικοστεροειδούς:

• Μία δόση ημερησίως (το πρωί)
• κλασματοποιημένη (2-4 φορές την ημέρα)
• εναλλασσόμενη χορήγηση (2x ημερήσια δόση το μεσημέρι)
• χορήγηση σε παλμούς μικρότερων (minipulses) ή μεγαλύτερων δόσεων (pulse therapy)

Μορφή χορήγησης:

• Από το στόμα (από το στόμα)
• εισπνοή, ενδορινική
• ενδοφλέβια (σε φλέβα), η λεγόμενη έγχυση
• τοπική (απευθείας στο επιθυμητό σημείο)

Η τοπική χρήση συναντάται συχνά στη δερματοβενερολογία, όπου το κορτικοστεροειδές εφαρμόζεται απευθείας στο δέρμα.

Στην ορθοπεδική, για παράδειγμα, χρησιμοποιείται η απευθείας έγχυση στην άρθρωση (ενδοαρθρική).

Στη νευρολογία, χρησιμοποιείται συχνά για τον πόνο στην πλάτη με τη μορφή "σπρέι" που μουδιάζουν τα νεύρα, μειώνουν το πρήξιμο και έχουν αντιφλεγμονώδη δράση.

Στην πνευμονολογία, τα κορτικοστεροειδή χρησιμοποιούνται π.χ. σε εισπνεόμενα σπρέι για το άσθμα.

Η τοπική χρήση μειώνει τη συχνότητα εμφάνισης παρενεργειών σε σύγκριση με τη γενική χρήση!

Επιλεγμένα κορτικοστεροειδή που μπορεί να συναντήσετε πιο συχνά:

Υδροκορτιζόνη, πρεδνιζόνη, πρεδνιζολόνη, μεθυλπρεδνιζολόνη, δεξαμεθαζόνη, τριαμσινολόνη, βηταμεθαζόνη, φλουδροκορτιζόνη κ.λπ.

Ποιες είναι οι παρενέργειες με τη μακροχρόνια θεραπεία;

Παρενέργειες της μακροχρόνιας θεραπείας με κορτικοστεροειδή:

• διαταραχή ανοχής στη γλυκόζη, σακχαρώδης διαβήτης
• διαταραχή του μεταβολισμού των λιπιδίων (μεταβολισμός του λίπους)
• υπέρταση (υψηλή αρτηριακή πίεση)
• έλκος του στομάχου
• οξεία παγκρεατίτιδα (οξεία φλεγμονή του παγκρέατος)
• μυϊκή αδυναμία (μυοπάθεια), κόπωση
• οστεοπόρωση (αραίωση των οστών)
• ψυχολογικές διαταραχές (ευφορία, κατάθλιψη)
• καθυστέρηση της ανάπτυξης (επιβράδυνση της ανάπτυξης) στα παιδιά
• αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις
• γλαύκωμα (υψηλή ενδοφθάλμια πίεση)
• υποκαλιαιμία (μειωμένα επίπεδα καλίου)
• αυξημένα/μειωμένα λευκά αιμοσφαίρια (λευκοκυττάρωση, λευκοπενία)
• αυξημένος αριθμός ερυθρών αιμοσφαιρίων (ερυθροκυττάρων), που ονομάζεται πολυσφαιρικότητα
• μωβ ραγάδες στο δέρμα, ευαισθησία σε μώλωπες
• αυξημένος κίνδυνος θρομβοεμβολικών επεισοδίων
• ιατρογενές σύνδρομο Cushing (ημισεληνοειδές πρόσωπο, παχυσαρκία - κοιλιακού τύπου, λαιμός ταύρου, μωβ ραβδώσεις, κόπωση, κατάθλιψη, διαβήτης, υπέρταση, πονοκέφαλοι, διαταραχή της επούλωσης πληγών, αυξημένη τάση για μώλωπες, λέπτυνση των οστών κ.λπ.)

Σε περίπτωση μακροχρόνιας θεραπείας με κορτικοστεροειδή, συνιστάται η εισαγωγή της λεγόμενης κάρτας ασθενούς που έχει υποβληθεί σε θεραπεία με GK.

Το βάρος του ασθενούς, η αρτηριακή πίεση, η συχνότητα εμφάνισης περιφερικού οιδήματος, η καρδιαγγειακή κατάσταση, το λιπιδόγραμμα (επίπεδο λιπιδίων), η συγκέντρωση γλυκόζης (σακχάρου) στο αίμα και στα ούρα και η ενδοφθάλμια πίεση θα παρακολουθούνται και θα τεκμηριώνονται τακτικά.

Συμπλήρωση (αναπλήρωση) ασβεστίου και βιταμίνης D συνιστάται επίσης για μακροχρόνια θεραπεία.

Να συμβουλεύεστε πάντα έναν ειδικό!

Η απότομη διακοπή των κορτικοστεροειδών κατά τη διάρκεια μακροχρόνιας θεραπείας θα μεταβάλει γρήγορα και σημαντικά τα επίπεδα των ορμονών. Μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ακόμη και τη ζωή του ασθενούς.

Θεραπεία με κορτικοστεροειδή σε παιδιά

Στον παιδιατρικό πληθυσμό, η θεραπεία με κορτικοστεροειδή χρησιμοποιείται επίσης σε διάφορους κλινικούς τομείς. Η ισχυρή αντιφλεγμονώδης δράση της και η ανοσοκατασταλτική της δράση βοηθούν τα παιδιά στη θεραπεία μιας σειράς ασθενειών, όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα.

Κλινικές μελέτες παρατήρησης έχουν επανειλημμένα επιβεβαιώσει ότι είναι απαραίτητη η παρακολούθηση του οστικού μεταβολισμού στα παιδιά κατά τη διάρκεια της θεραπείας με κορτικοστεροειδή. Έχει περιγραφεί επιβλαβής επίδραση στον αναπτυσσόμενο σκελετό και αυξημένη ευαισθησία σε κατάγματα με μακροχρόνια θεραπεία.

Η πυκνομετρική εξέταση παρέχει παρακολούθηση της ποσότητας της οστικής μάζας. Κατά την παρακολούθηση ενός νεαρού ασθενούς, είναι επίσης σημαντικό να ελέγχονται βιοχημικές παράμετροι και δείκτες που παρακολουθούν τον κύκλο εργασιών του οστικού μεταβολισμού.

Στη μακροχρόνια θεραπεία είναι απαραίτητη η διαχείριση του ασθενούς και η προσεκτική χορήγηση από ειδικό. Στόχος είναι η επαρκής παρακολούθηση, η πρόληψη των αναμενόμενων επιπλοκών και η ελαχιστοποίηση των κινδύνων.