Τι είναι τα φλαβονοειδή, η κατανομή τους και η παρουσία τους στα τρόφιμα; Ποιες είναι οι επιδράσεις τους;

Τα φλαβονοειδή παράγονται από τα φυτά. Βρίσκονται σχεδόν σε όλα τα πράσινα μέρη των φυτών, αλλά αποτελούν επίσης το κύριο χρωματικό συστατικό των ανθοφόρων φυτών. Τα φυτά είναι επίσης γνωστό ότι τα σχηματίζουν για να προστατεύονται από μικροβιακές μολύνσεις.

Ποιον σκοπό εξυπηρετούν όμως για τα φυτά; Τα φλαβονοειδή στα φυτά είναι γενικά υπεύθυνα όχι μόνο για το χρώμα τους αλλά και για τη γεύση τους. Επιπλέον, εμποδίζουν την οξείδωση των λιπών. Ωστόσο, χρησιμεύουν επίσης για την προστασία των βιταμινών και των ενζύμων.

Ωστόσο, αυτές οι φυσικές ουσίες είναι επίσης υπεύθυνες για διάφορες επιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα που εξαρτώνται από τη δομή τους. Αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της διατροφής τόσο των ανθρώπων όσο και των ζώων. Ωστόσο, δεδομένου ότι παράγονται μόνο από τα φυτά, τα φλαβονοειδή δεν μπορούν επομένως να σχηματιστούν στο σώμα των ανθρώπων ή των ζώων.

Ωστόσο, η επίδραση στο ανθρώπινο σώμα επηρεάζεται από τη διαλυτότητά τους. Η χαμηλή υδατοδιαλυτότητα συνδέεται επίσης με μικρό χρόνο παραμονής στο έντερο και χαμηλότερη απορρόφηση.

Το γεγονός αυτό δημιουργεί μερικές φορές πρόβλημα, ιδίως από ιατρική άποψη, στην εκμετάλλευση των θεραπευτικών αποτελεσμάτων των φλαβονοειδών. Για το λόγο αυτό, αναπτύσσονται ημισυνθετικά, υδατοδιαλυτά φλαβονοειδή (π.χ. υδροξυαιθυλορουτοσίδη).

Κατανομή των φλαβονοειδών

Το 1930, αποµονώθηκε µια νέα ουσία από τα πορτοκάλια. Εκείνη την εποχή, θεωρήθηκε ότι ανήκε σε µια νέα κατηγορία βιταµινών. Ονοµάστηκε βιταµίνη Ρ. Αργότερα, ανακαλύφθηκε ότι η ουσία αυτή ανήκε στα φλαβονοειδή. Ήταν η ρουτίνη. Μέχρι σήµερα έχουν αναγνωριστεί περισσότερα από 4 000 διαφορετικά φλαβονοειδή.

Τα φλαβονοειδή χωρίζονται σε διάφορες ομάδες. Η κατανομή τους και οι σημαντικότερες πηγές τους παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα

Οι ομάδες που απαντώνται συχνότερα στη διατροφή μας είναι οι εξής:

• Φλαβόνες
• Φλαβονόλες
• Ισοφλαβόνες (σόγια)

Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ουσίες που βρίσκονται στα τρόφιμα, η προετοιμασία και η επεξεργασία των τροφίμων μπορεί να μειώσει την περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή ανάλογα με τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται.

Η βιοδιαθεσιμότητα ορισμένων φλαβονοειδών ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με την πηγή της τροφής. Για παράδειγμα, η απορρόφηση της κερκετίνης από ένα κρεμμύδι είναι τέσσερις φορές υψηλότερη από ό,τι από ένα μήλο ή ένα τσάι.

Μία από τις επιδράσεις τους είναι αντιοξειδωτική. Απομακρύνουν τις ελεύθερες ρίζες και/ή τα ιόντα μετάλλων. Απομακρύνοντας τις ρίζες οξυγόνου και τα ιόντα, προστατεύουν τα κύτταρα από βλάβες.

Έχουν επίσης την ικανότητα να εκκινούν τα προστατευτικά ενζυμικά συστήματα του ανθρώπου. Πολλές μελέτες έχουν δείξει την προστατευτική δράση των φλαβονοειδών ενάντια σε πολλές μολυσματικές (βακτηριακές και ιογενείς) ασθένειες. Αλλά και ενάντια σε εκφυλιστικές ασθένειες όπως:

• καρδιαγγειακές παθήσεις
• καρκίνος
• και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία

Τα φλαβονοειδή και οι επιδράσεις τους

Αντιοξειδωτική προστασία

Τα φλαβονοειδή έχουν πολλές επιδράσεις στον οργανισμό. Οι καλύτερα μελετημένες είναι οι αντιοξειδωτικές τους επιδράσεις.

Η ικανότητά τους να προστατεύουν τα κύτταρα από το οξειδωτικό στρες εξαρτάται κυρίως από τη χημική τους δομή.

Μια κοινή συνέπεια του οξειδωτικού στρες είναι η υπεροξείδωση των λιπιδίων. Τα φλαβονοειδή προστατεύουν τα λιπίδια από την οξειδωτική βλάβη με διάφορους μηχανισμούς:

• αναστέλλουν την παραγωγή ραδιενεργών ειδών οξυγόνου (ROS)
• Απομάκρυνση των ROS
• αυξάνουν ή υποστηρίζουν την αντιοξειδωτική άμυνα του οργανισμού

Ειδικότερα, η κερκετίνη (quercetin) είναι γνωστή για τη σταθεροποιητική της ικανότητα.

Προστασία του ήπατος

Διάφορες χρόνιες ασθένειες, όπως ο διαβήτης, μπορούν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη κλινικών εκδηλώσεων ηπατικής νόσου.

Τα φλαβονοειδή μειώνουν την υπεροξείδωση των λιπιδίων του ήπατος. Αναστέλλουν την απελευθέρωση προφλεγμονωδών κυτταροκινών και προστατεύουν από την ανάπτυξη στεάτωσης (λιπώδες ήπαρ).

Ορισμένα φλαβονοειδή έχουν προστατευτικές επιδράσεις στο ήπαρ.

Σε αυτά περιλαμβάνονται:

• Κατεχίνη
• απιγενίνη
• κερκετίνη (quercetin)
• ρουτίνη
• venoruton

Η σιλυμαρίνη είναι η πιο γνωστή από αυτή την ομάδα. Η σιλυμαρίνη είναι η συλλογική ονομασία για 3 φλαβονοειδή που προέρχονται από το γαϊδουράγκαθο (Silybum marianum).

Αποτελείται από:

• Σιλυβινίνη (ισοσιλυβινίνη)
• σιλιχριστίνη
• σιλυδιανίνη

Τα φαρμακευτικά προϊόντα που προέρχονται από τους καρπούς του γαϊδουράγκαθου περιέχουν 40 έως 70 % σιλυμαρίνη σε αναλογία: σιλυβινίνη : ισοσιλυβινίνη : σιλυχριστίνη : σιλυδιανίνη - 3 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1 : 1.

Τα φλαβονοειδή μπορούν όχι μόνο να προστατεύσουν το συκώτι από βλάβες, αλλά και να βοηθήσουν στην αναγέννηση του κατεστραμμένου ήπατος.

Αρκετές κλινικές μελέτες έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των φλαβονοειδών στη θεραπεία της ηπατοχολικής δυσλειτουργίας και των πεπτικών διαταραχών - όπως η πληρότητα, η έλλειψη όρεξης, η ναυτία και ο κοιλιακός πόνος.

Αντιβακτηριακές επιδράσεις

Τα φυτά συνθέτουν φλαβονοειδή ως απάντηση σε μικροβιακή μόλυνση.

Ως εκ τούτου, είναι αποτελεσματικά αντιμικροβιακά κατά ενός ευρέος φάσματος μικροοργανισμών.

Αρκετά φλαβονοειδή έχει αποδειχθεί ότι έχουν ισχυρή αντιβακτηριακή δράση, συμπεριλαμβανομένων των ακόλουθων:

• Απιγενίνη
• galangin
• γλυκοζίτες φλαβονών και φλαβονολών
• ισοφλαβόνες
• φλαβανόνες
• χαλκόνες

Ο τρόπος αντιμικροβιακής δράσης μπορεί να σχετίζεται με διάφορους μηχανισμούς - την ικανότητά τους να αδρανοποιούν μικροβιακά ένζυμα, πρωτεΐνες μεταφοράς του κυτταρικού φακέλου κ.λπ.

Αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις

Η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική βιολογική διαδικασία. Η φλεγμονή είναι η απάντηση του οργανισμού σε:

• βλάβη των ιστών
• μόλυνση από μικροβιακά παθογόνα
• χημικό ερεθισμό

Ξεκινά με τη μετανάστευση ανοσοκυττάρων από τα αιμοφόρα αγγεία και την απελευθέρωση μεσολαβητών στο σημείο του τραυματισμού. Η διαδικασία αυτή ακολουθείται από την παραγωγή φλεγμονωδών κυττάρων, την απελευθέρωση ROS και προφλεγμονωδών ουσιών. Όλα αυτά γίνονται για την απομάκρυνση των ξένων παθογόνων και την αποκατάσταση των τραυματισμένων ιστών. Σε γενικές γραμμές, η φυσιολογική φλεγμονή εξελίσσεται γρήγορα και υποχωρεί μόνη της. Διάφορες χρόνιες διαταραχές έχουν διαφορετική πορεία και παρατεταμένη φλεγμονή.

Ορισμένα φλαβονοειδή επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και των φλεγμονωδών κυττάρων.

Αυτά τα φλαβονοειδή έχουν αντιφλεγμονώδη και αναλγητικά αποτελέσματα:

• Hesperidin
• απιγενίνη
• λουτεολίνη
• κερκετίνη

Ορισμένα φλαβονοειδή είναι ισχυροί αναστολείς της παραγωγής προσταγλανδινών, μιας ομάδας μορίων με προφλεγμονώδη δράση.

Αντικαρκινικές επιδράσεις

Η διατροφή μας παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην πρόληψη του καρκίνου. Τα φρούτα και τα λαχανικά που περιέχουν φλαβονοειδή είναι ιδιαίτερα προληπτικά.

Η κατανάλωση κρεμμυδιών ή/και μήλων, δύο από τις κύριες πηγές κερκετίνης, συμβάλλει στη μείωση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου:

• Προστάτη
• πνεύμονα
• στομάχι
• μαστού

Επιπλέον, η μέτρια κατανάλωση κρασιού φαίνεται επίσης να μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου:

• Πνεύμονα
• βλεννογόνος της μήτρας
• Οισοφάγος
• στομάχι
• παχύ έντερο

Η σχέση μεταξύ της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών και της πρόληψης του καρκίνου έχει τεκμηριωθεί εκτενώς. Προτείνεται ότι σημαντικά οφέλη για την υγεία θα μπορούσαν να επιτευχθούν με τη σημαντική αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων πλούσιων σε φλαβονοειδή.

Η υψηλότερη κατανάλωση φυτοοιστρογόνων, συμπεριλαμβανομένων των ισοφλαβονών και άλλων φλαβονοειδών, έχει αποδειχθεί ότι παρέχει προστασία έναντι του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.

Είναι γνωστό ότι το οξειδωτικό στρες μπορεί να διεγείρει την ανάπτυξη του καρκίνου. Ως εκ τούτου, τα ισχυρά αντιοξειδωτικά έχουν τη δυνατότητα να καταπολεμήσουν την εξέλιξη της καρκινογένεσης.

Μια διατροφή πλούσια σε ριζοσπάστες θα πρέπει επομένως να μειώνει την επίδραση ορισμένων ελεύθερων ριζών στην ανάπτυξη του καρκίνου.

Αντιιική δραστηριότητα

Οι φυσικές ενώσεις αποτελούν σημαντική πηγή για την ανακάλυψη και την ανάπτυξη νέων αντιιικών φαρμάκων, επειδή είναι προσιτές και έχουν χαμηλές παρενέργειες.

Τα φυσικά απαντώμενα φλαβονοειδή με αντιιική δράση αναγνωρίστηκαν ήδη από τη δεκαετία του 1940. Υπάρχουν πολλές αναφορές σχετικά με την αντιιική δράση διαφόρων φλαβονοειδών.

Οι αντιιικές επιδράσεις ορισμένων φλαβονοειδών παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα

Προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος

Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση πράσινου ή μαύρου τσαγιού μπορεί να μειώσει τις συγκεντρώσεις χοληστερόλης στο αίμα και την αρτηριακή πίεση. Αυτό παρέχει κάποια προστασία έναντι καρδιαγγειακών παθήσεων.

Ηαθηροσκλήρωση είναι μια ασθένεια των αρτηριών. Προκαλείται από την εναπόθεση χοληστερόλης στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων. Αυτό στενεύει τα αιμοφόρα αγγεία και μειώνει τη ροή του αίματος και την παροχή οξυγόνου στα όργανα.

Πιστεύεται ότι μία από τις βασικές ουσίες που προκαλούν την αθηροσκλήρωση είναι το οξειδωμένο μόριο χοληστερόλης LDL. Η ισοφλαβάνη glabridin, η κύρια ένωση που περιέχεται στο Glycyrrhiza glabra, αναστέλλει την οξείδωση της LDL μέσω της απομάκρυνσης των ελεύθερων ριζών.

Η οξειδωτική τροποποίηση της LDL χοληστερόλης θεωρείται ότι διαδραματίζει βασικό ρόλο κατά τη διάρκεια της αθηροσκλήρωσης.

Διαταραχές της περιφερικής κυκλοφορίας

Τα φλαβονοειδή χρησιμοποιούνται επίσης ευρέως στις αγγειακές παθήσεις. Συγκεκριμένα στις διαταραχές της περιφερικής κυκλοφορίας.

Τα συμπτώματα αυτής της διαταραχής περιλαμβάνουν:

• αίσθημα βάρους των ποδιών και πόνος στα πόδια - μετά από παρατεταμένη ορθοστασία ή καθιστή θέση
• πρήξιμο - στην περιοχή του αστραγάλου

Παράγοντες κινδύνου είναι:

• ηλικία
• Κληρονομικότητα
• Γυναικείο φύλο
• παχυσαρκία
• εγκυμοσύνη
• παρατεταμένη ορθοστασία
• υψηλότερο σωματικό ύψος
• Διαταραχές αφόδευσης (σε δίαιτα χαμηλή σε φυτικές ίνες)

Οι περισσότεροι από τους κύριους παράγοντες - εκτός από την παχυσαρκία και τη δυσκοιλιότητα - δεν μπορούν να ελεγχθούν.

Παραδείγματα φλαβονοειδών που χρησιμοποιούνται σε διαταραχές του κυκλοφορικού συστήματος περιλαμβάνουν:

• Ρουτίνη
• τροξερουτίνη
• oxerutin
• hesperidin
• διοσμίνη
• quercetin
• diosmin

Η ρουτίνη έχει αντιοιδηματικές επιδράσεις, αλλά και αντιφλεγμονώδεις επιδράσεις. Η εσπεριδίνη και η διοσμίνη έχουν παρόμοια αποτελέσματα.

Εκτός από τις προαναφερθείσες επιδράσεις, τα φλαβονοειδή που βρίσκονται στα μούρα - βατόμουρα, σμέουρα, βατόμουρα και άλλα - μπορεί να έχουν θετικές επιδράσεις κατά της νόσου του Πάρκινσον και να συμβάλλουν στη βελτίωση της μνήμης στους ηλικιωμένους.