Τι πρέπει να γνωρίζετε για τις επιδράσεις του καλίου; Είναι επικίνδυνες οι αλλαγές στα επίπεδα;

Το κάλιο (λατινικά: kalium) είναι το τρίτο πιο άφθονο μέταλλο στο ανθρώπινο σώμα. Επειδή σχηματίζει θετικά φορτισμένα ιόντα Κ+ όταν διαλύεται στο νερό, κατατάσσεται στους ηλεκτρολύτες.

Οι ηλεκτρολύτες έχουν την ικανότητα να διοχετεύουν ηλεκτρικό ρεύμα και το σώμα μας χρησιμοποιεί αυτόν τον "ηλεκτρισμό" για να ελέγχει διάφορες βιολογικές διεργασίες. Ως εκ τούτου, τα χαμηλά ή υψηλά επίπεδα καλίου μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά μεγάλο αριθμό σωματικών λειτουργιών.

Πώς επηρεάζει το κάλιο το σώμα μας;
Πότε πρέπει να αυξήσουμε την πρόσληψη καλίου;
Υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με το κάλιο;

Σε ποιες διεργασίες του σώματός μας το κάλιο παίζει σημαντικό ρόλο;

Ο ανακαλύπτης του καλίου ήταν ο Humphry Davy το 1807.

1. Μετάδοση σημάτων μεταξύ των νευρικών κυττάρων (διακυτταρική επικοινωνία)

Το νευρικό σύστημα μεταδίδει πληροφορίες μεταξύ του εγκεφάλου μας και του υπόλοιπου σώματος με τη μορφή νευρικών ώσεων.

Τα νευρικά ερεθίσματα παράγονται από τη μετακίνηση ιόντων νατρίου μέσα στα κύτταρα και τη μετακίνηση ιόντων καλίου έξω από τα κύτταρα.

Αυτή η κίνηση των ιόντων αλλάζει την τάση στο κύτταρο και ενεργοποιεί το νευρικό ερέθισμα. Αυτό με τη σειρά του βοηθά στη ρύθμιση άλλων διεργασιών στο σώμα.

2. Ρύθμιση της μυϊκής και καρδιακής δραστηριότητας

Η ρύθμιση της μυϊκής δραστηριότητας γίνεται επίσης μέσω του καλίου και της συμμετοχής του στη δημιουργία νευρικών ώσεων.

Τα μεταβαλλόμενα επίπεδα καλίου μπορούν να επηρεάσουν τη μετάδοση των σημάτων στο νευρικό σύστημα, αποδυναμώνοντας έτσι τις μυϊκές συσπάσεις.

Το κάλιο είναι επίσης σημαντικό για τη διατήρηση ενός κανονικού καρδιακού ρυθμού. Τα μεταβαλλόμενα επίπεδα αυτού του ανόργανου συστατικού μπορεί να οδηγήσουν σε ακανόνιστους καρδιακούς ρυθμούς σε ορισμένες περιπτώσεις.

3. Ρύθμιση της ισορροπίας των υγρών και της αρτηριακής πίεσης

Στο σώμα μας, το 40% του νερού βρίσκεται σε αυτό που ονομάζεται ενδοκυττάριο υγρό. Το υπόλοιπο είναι εξωκυττάριο (εκτός των κυττάρων), για παράδειγμα στο αίμα και το νωτιαίο υγρό.

Το κάλιο είναι ο κύριος ηλεκτρολύτης που επηρεάζει την ποσότητα του νερού στο εσωτερικό των κυττάρων. Βοηθά στη διατήρηση της ισορροπίας της κατακράτησης και της αποβολής νερού από το σώμα, σε συνεργασία με έναν άλλο ηλεκτρολύτη, το νάτριο.

Τα υψηλά επίπεδα νατρίου μπορούν να προωθήσουν την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ιδίως σε άτομα που έχουν ήδη υψηλή αρτηριακή πίεση. Μια διατροφή πλούσια σε κάλιο μπορεί επομένως να μειώσει την αρτηριακή πίεση βοηθώντας το σώμα να αποβάλλει την περίσσεια νατρίου.

4. Ρύθμιση της απέκκρισης ασβεστίου

Το κάλιο μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη της οστεοπόρωσης ή των λίθων στα νεφρά. Αυτό γίνεται με τον μηχανισμό της μείωσης της συγκέντρωσης του ασβεστίου στα ούρα και της απέκρισής του από τον οργανισμό.

Οι πέτρες στα νεφρά είναι ένα άθροισμα υλικού στο οποίο το ασβέστιο αντιπροσωπεύεται σε μεγάλο βαθμό. Ο περιορισμός της παρουσίας του στα ούρα αποτελεί επομένως πλεονέκτημα.

Η ταυτόχρονη μείωση της απέκκρισης ασβεστίου στα ούρα μπορεί επίσης να είναι ευεργετική στην οστεοπόρωση, η οποία συχνά συνδέεται με χαμηλά επίπεδα ασβεστίου στον οργανισμό.

5. Πέψη και ισορροπία οξέων-βάσεων

Το κάλιο προάγει την απελευθέρωση του σάλιου και των οξέων του στομάχου, βοηθώντας έτσι την πέψη της τροφής. Είναι επίσης απαραίτητο για την απορρόφηση των πρωτεϊνών, των υδατανθράκων και τη διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας.

Πόσο κάλιο χρειάζεται το σώμα μας;

Περισσότερο από το 90% του καλίου απορροφάται από τις τροφές στο λεπτό έντερο με παθητική διάχυση. Αποβάλλεται από τον οργανισμό κυρίως με τα ούρα, με μικρότερες ποσότητες στα κόπρανα και τον ιδρώτα.

Μέχρι να εξαντληθούν τα αποθέματα καλίου του οργανισμού, η απέκκριση από τους νεφρούς αυξάνεται με την αύξηση της πρόσληψης.

Η συνολική ποσότητα καλίου στο σώμα ενός ενήλικα είναι περίπου 45 mmol/kg σωματικού βάρους (1 mmol = 39,1 mg καλίου).

Η φυσιολογική συγκέντρωση καλίου στο αίμα κυμαίνεται από 3,6 έως 5,0 mmol/l.

Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη καλίου για ένα υγιές άτομο

Περίπου το 80% της συνολικής ποσότητας καλίου στο σώμα αποθηκεύεται στα μυϊκά κύτταρα. Το υπόλοιπο 20% βρίσκεται στο ήπαρ, στον οστικό ιστό και στα ερυθρά αιμοσφαίρια.

Πηγές διατροφής

Μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή παρέχει στον οργανισμό μας αρκετό κάλιο. Η μέγιστη δυνατή πρόσληψη καλίου από τις τροφές σε υγιείς ανθρώπους δεν έχει καθοριστεί.

Οι μορφές καλίου που βρίσκονται στα τρόφιμα είναι κυρίως το φωσφορικό κάλιο, το θειικό κάλιο και το κιτρικό κάλιο.

Στον ακόλουθο πίνακα παρατίθενται επιλεγμένα τρόφιμα πλούσια σε κάλιο

Ποιος κινδυνεύει από ανεπάρκεια καλίου;

Η ανεπάρκεια καλίου ή υποκαλιαιμία μπορεί να οδηγήσει σε διάφορα προβλήματα υγείας. Ωστόσο, δεν είναι σύνηθες ένα υγιές άτομο με καλές διατροφικές συνήθειες να πάσχει από αυτή την ανεπάρκεια.

Τα μειωμένα επίπεδα καλίου στον οργανισμό εμφανίζονται κυρίως όταν οι απώλειες καλίου είναι αυξημένες.

Αυτό μπορεί να συμβεί σε άτομα που πάσχουν από π.χ:

• διάρροια
• φλεγμονώδη νόσο του εντέρου (π.χ. ελκώδης κολίτιδα, νόσος του Crohn)
• έντονο εμετό
• υπερβολική εφίδρωση
• ανεπάρκεια μαγνησίου (υπομαγνησιαιμία)
• ανεπάρκεια φυλλικού οξέος
• επιλεγμένα ενδοκρινολογικά νοσήματα, π.χ. υπεραλδοστερονισμός
• χρόνια νεφρική νόσος
• χρήση ορισμένων φαρμάκων, ιδίως καθαρτικών, γλυκοκορτικοειδών και επιλεγμένων τύπων διουρητικών
• αλκοολισμός
• πείνα και ακατάλληλη διατροφή

Κλινικές εκδηλώσεις της ανεπάρκειας καλίου

Εκδηλώσεις ήπιας υποκαλιαιμίας:

• Δυσκοιλιότητα, μετεωρισμός
• Κόπωση, κακουχία
• Μυϊκή αδυναμία, κράμπες στα άκρα
• Ναυτία

Εκδηλώσεις σοβαρής υποκαλιαιμίας - επίπεδο αίματος κάτω από 2,5 mmol/l:

• Υψηλή παραγωγή πολύ αραιών ούρων (πολυουρία)
• Μυϊκή παράλυση, περιορισμένη αναπνοή
• Καρδιακές αρρυθμίες, αίσθημα παλμών, υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση)
• Δυσανεξία στη γλυκόζη
• Σύγχυση

Οι ήπιες μορφές υποκαλιαιμίας μπορούν εύκολα να αντιμετωπιστούν με αυξημένη κατανάλωση τροφών πλούσιων σε κάλιο.

Ωστόσο, η σοβαρή υποκαλιαιμία είναι μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση στην οποία είναι απαραίτητη η προσεκτική παρακολούθηση του ασθενούς και η χορήγηση συμπληρώματος καλίου με κατάλληλα σκευάσματα. Παράλληλα, πρέπει να εντοπιστεί και να αντιμετωπιστεί η αιτία της υποκαλιαιμίας.

Υποκαλιαιμία είναι ένα επίπεδο καλίου στο αίμα μικρότερο από 3,5 mmol/l.

Μπορεί να υπάρχει υπερβολική ποσότητα καλίου στον οργανισμό;

Η πρόσληψη καλίου που υπερβαίνει τις ανάγκες του οργανισμού συνήθως δεν προκαλεί προβλήματα.

Ωστόσο, πρόβλημα μπορεί να προκύψει εάν οι νεφροί δεν αποβάλλουν την περίσσεια καλίου για διάφορους λόγους. Μια τέτοια κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε υπερκαλιαιμία (επίπεδο καλίου στο αίμα πάνω από 5,0 mmol/l).

Η ήπια υπερκαλιαιμία είναι συνήθως ασυμπτωματική.

Στη σοβαρή υπερκαλιαιμία, ορισμένα συμπτώματα είναι παρόμοια με την υποκαλιαιμία.

Πρόκειται για μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση που απαιτεί ιατρική φροντίδα.

Κλινικές εκδηλώσεις σοβαρής υπερκαλιαιμίας - επίπεδο αίματος πάνω από 7,0mmol/l:

• Αίσθημα παλμών της καρδιάς, αίσθημα παλμών, καρδιακές αρρυθμίες, πολύ χαμηλή αρτηριακή πίεση (υπόταση).
• Αίσθημα καύσου και μυρμηγκιάσματος στα άκρα
• Μυϊκή παράλυση, δυσκολία στην αναπνοή

Η θεραπεία της σοβαρής και οξείας υπερκαλιαιμίας συνίσταται στη σταθεροποίηση της καρδιακής λειτουργίας και της αναπνοής.

Είναι επίσης σημαντική η απομάκρυνση του καλίου από τον οργανισμό, π.χ. με διουρητικά, ειδικά σκευάσματα ασβεστίου και, σε σοβαρές περιπτώσεις, αιμοκάθαρση. Αναζητείται επίσης η υποκείμενη αιτία και στη συνέχεια αντιμετωπίζεται κατάλληλα.

Είναι απίθανο ένα υγιές άτομο να πάρει υπερβολική δόση καλίου από τη διατροφή. Ωστόσο, μπορεί να συμβεί μέσω της υπερβολικής και λανθασμένης χρήσης συμπληρωμάτων καλίου.

Ως υπερκαλιαιμία ορίζεται ένα επίπεδο καλίου στο αίμα μεγαλύτερο από 5,6 mmol/l.

Για ποιον είναι επικίνδυνο το αυξημένο κάλιο;

Στα άτομα που κινδυνεύουν από υπερκαλιαιμία με αυξημένη πρόσληψη καλίου περιλαμβάνονται όσοι πάσχουν από:

• χρόνια νεφρική νόσο
• Διαβήτη τύπου Ι
• συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
• ηπατική νόσο
• ανεπάρκεια των επινεφριδίων (επινεφριδιακή ανεπάρκεια, νόσος του Addison)

Η υπερκαλιαιμία αποτελεί επίσης κίνδυνο για άτομα που λαμβάνουν επιλεγμένες ομάδες φαρμάκων:

• αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ΜΕΑ) (π.χ. δραστική ουσία καπτοπρίλη, εναλαπρίλη)
• αναστολείς υποδοχέων αγγειοτενσίνης (π.χ. λοσαρτάνη, καντεσαρτάνη)
• καλιοσυντηρητικά διουρητικά (π.χ. σπιρονολακτόνη, απλερενόνη)

Η αυθόρμητη χρήση διατροφικών συμπληρωμάτων που περιέχουν κάλιο δεν συνιστάται σε αυτές τις περιπτώσεις, εκτός εάν σας συμβουλεύσει διαφορετικά ο γιατρός σας.

Για να αποφευχθεί ο κίνδυνος υπερκαλιαιμίας, ο γιατρός μπορεί να συμβουλεύσει τον ασθενή να ακολουθήσει δίαιτα περιορισμένη σε κάλιο.

Το μαγείρεμα μειώνει την περιεκτικότητα των λαχανικών και των φρούτων σε κάλιο κατά 50 %.

Πότε πρέπει να λαμβάνετε συμπληρώματα καλίου;

Το κάλιο υπάρχει συχνά ως χλωριούχο κάλιο στα συμπληρώματα διατροφής που διατίθενται χωρίς ιατρική συνταγή. Ωστόσο, χρησιμοποιούνται επίσης πολλές άλλες μορφές - κιτρικό, φωσφορικό, ασπαρτικό, διττανθρακικό και γλυκονικό κάλιο.

Αυτά τα συμπληρώματα δεν περιέχουν συνήθως περισσότερα από 100 mg στοιχειακού καλίου ανά δόση. Θα πρέπει να αποφεύγονται από οποιονδήποτε κινδυνεύει να αναπτύξει υπερκαλιαιμία.

Αθλητισμός και μυϊκές κράμπες

Συμπληρώματα καλίου θα πρέπει να λαμβάνονται εάν είστε υγιής ενεργός αθλητής και εμφανίζετε μυϊκές κράμπες. Μια αναβράζουσα μορφή καλίου και μαγνησίου ή ένα ιοντικό ποτό μπορεί να είναι μια οξεία εφάπαξ βοήθεια.

Τέτοια σκευάσματα περιέχουν επίσης άλλα συστατικά που χάνονται μέσω της υπερβολικής σωματικής άσκησης και της εφίδρωσης, όπως το νάτριο.

Ωστόσο, μια ποικίλη και ισορροπημένη διατροφή συνιστάται ιδιαίτερα ως πρόληψη κατά των μυϊκών κράμπων. Παράλληλα, είναι σημαντικό να μην παραμελείτε τις ποιοτικές διατάσεις και την αποκατάσταση.

Εάν οι μυϊκές κράμπες επαναλαμβάνονται και τα μέτρα θεραπείας δεν έχουν βοηθήσει, η τακτική χρήση ενός συνδυασμού καλίου, μαγνησίου και πυριδοξίνης (βιταμίνη Β6), όπως συνιστάται από τον φαρμακοποιό ή τον γιατρό, είναι μια επιλογή.

Έντονη διάρροια ή έμετος

Η αναπλήρωση του καλίου, καθώς και άλλων ηλεκτρολυτών, είναι επίσης απαραίτητη σε περιπτώσεις έντονης διάρροιας ή εμέτου. Λόγω της δυσκολίας λήψης τροφής, συνιστάται η χορήγηση των λεγόμενων διαλυμάτων επανυδάτωσης σε αυτές τις καταστάσεις.

Δίαιτα με περιορισμό του νατρίου

Εάν πάσχετε από υψηλή αρτηριακή πίεση, πιθανόν να σας έχουν συστήσει να ακολουθήσετε μια δίαιτα με περιορισμό νατρίου. Σε αυτή την περίπτωση, είναι επίσης δυνατό να χρησιμοποιήσετε υποκατάστατα επιτραπέζιου αλατιού.

Αυτά περιέχουν χλωριούχο κάλιο αντί για χλωριούχο νάτριο. Ωστόσο, συμβουλευτείτε το γιατρό ή το φαρμακοποιό σας πριν τα χρησιμοποιήσετε.